Sołtys: Kazimiera Szymańska

Mała wieś o rozproszonej zabudowie leżąca w Grzbiecie Wschodnim Gór Bardzkich po obu stronach szosy z Barda do Kłodzka przy dawnej granicy Śląska z Ziemią Kłodzką. Widomym punktem tę granicę wyznaczającym jest kolumna maryjna stojąca na Przełęczy Bardzkiej przy drodze nr. 8. Dawniej drogą tą prowadził stary trakt handlowy, uważany nawet za jedną z odnóg szlaku bursztynowego. Z czasem droga stała się jedną z najważniejszych dróg handlowych łączących Czechy ze Śląskiem. Od początku kształtowania się państwa polskiego tędy biegła granica pomiędzy Polską i Czechami, od połowy XIV wieku między Śląskiem a Czechami, a ściślej między księstwem ziębickim i hrabstwem kłodzkim. W tym miejscu już w XI wieku Czesi wznieśli grodek chroniący ten szlak, który został zniszczony jeszcze w XIV wieku.

O wsi Dębowina dowiadujemy się po raz pierwszy z Kroniki Czechów biskupa Kosmasa. Jest tam wzmianka, że w 1068 roku książę czeski Wratysław II zwołał wiec w miejscowości Dobenina, która leżała przy bramie strażniczej, którą idzie się do Polski. Identyfikacja Dobeniny jest sporna. Niektórzy badacze wskazywali na Vaclavice koło Nachodu, inni na nieistniejącą osadę koło zamku Homole, jeszcze inni okolice Trutnowa. Z analizy tych lokalizacji wynika, że najbardziej prawdopodobna jest jednak ta pierwsza, we wsi Dębowina. Pierwsza pewna wzmianka o wsi pochodzi dopiero z XIV wieku i jest zanotowana w księdze ziemskiej okręgu ząbkowickiego, gdzie wymieniana jest wieś Eyche. Obecna nazwa wsi została ustalona po II wojnie światowej przez Komisję Nazewniczą Urzędu Rady Ministrów i nawiązuje do przedwojennej nazwy niemieckiej Eichau, oznaczającej teren porośnięty lasem dębowym. W 1406 roku wieś była własnością Wenke Heringa z Opolnicy. Już na początku XVI wieku istniały tutaj dwie wioski: Dębowina Dolna i Górna.

Były wówczas własnością kamery cesarskiej i w 1569 roku zostały sprzedane za kwotę 2250 talarów klasztorowi cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim. Własnością klasztorną wieś pozostała aż do 1810 roku. Później majątek w Dębowinie należał do Marianny Orańskiej, a po jej śmierci do 1945 roku był własnością Hohenzollernów na zamku w Kamieńcu Ząbkowickim. Dębowina nigdy nie była dużą wsią. W 1785 roku F.A. Zimmermann opisał Dębowinę następująco: "wieś składa się z 9 kmieci, 4 zagrodników, 20 chałupników i 151 mieszkańców.

W 1885 roku było tutaj 40 domów, które zamieszkiwane były przez 290 mieszkańców", w zdecydowanej większości katolików. Ciekawym reliktem dawnych szlaków komunikacyjnych są dwie drogi prowadzące w pobliżu Dębowiny. Od zamku hrabiego Merveldta w Bardzie przez Dębowinę na Przełęcz Bardzką prowadzi droga wojenna zwana Kannonenweg (Droga Armatnia), którą wojska pruskie wkroczyły na teren ziemi kłodzkiej od strony Barda. Drugą jest tak zwana droga graniczna, prowadząca z Przełęczy Bardzkiej na Przełęcz Łaszczową wzdłuż starej granicy między Śląskiem a Czechami. Dębowina posiada także pewne tradycje górnicze. Już w XV wieku prowadzono tutaj poszukiwania złota i srebra. W 1764 roku odkryto złoża antymonu z pewną zawartością srebra, a w 1771 roku podjęto roboty górnicze. Wybudowano kopalnię, a w 1774 roku powołano nawet gwarectwo. Niestety wkrótce zaniechano robót z powodu nieopłacalności.